Środki ochrony układu oddechowego zalicza się do środków ochrony indywidualnej posiadających złożoną konstrukcję. Ich celem jest ochrona przed poważnymi zagrożeniami, które szkodzą zdrowiu, a wręcz mogą doprowadzić do śmierci. Takie zagrożenie stanowi przede wszystkim zanieczyszczone powietrze bądź niedobór tlenu. W związku z tym wyróżnia się sprzęt oczyszczający (filtrujący, pochłaniający oraz filtrującopochłaniający), a także izolujący (np. aparat powietrzny butlowy).
Maski ochronne
Do tej kategorii można zaliczyć tzw. maski antysmogowe, antywirusowe czy przeciwpyłowe. Należy jednak pamiętać o tym, że są to jedynie nazwy marketingowe dla półmasek filtrujących. Zgodnie z przepisami Unii Europejskiej, bez względu na nadaną nazwę, półmaski filtrujące stanowią środki ochrony indywidualnej, które podlegają oznakowaniu CE. Wśród półmasek nie ma podziału na artykuły prywatne i zawodowe. W związku z tym identyczny model półmaski może być stosowany przez osoby pracujące na budowie, remontujące mieszkanie, jak i spacerujące po mieście.
Klasy bezpieczeństwa
Element, który zapewnia oczyszczanie powietrza to włóknina filtracyjna. Na podstawie skuteczności filtracji, czyli ilości cząsteczek, które są wychwytywane ze strugi powietrza w stosunku do ilości cząstek jakie napływają, sprzęt filtrujący można zaliczyć do określonej klasy bezpieczeństwa. Klasyfikacja jest niezależna od konstrukcji sprzętu (filtr bądź półmaska filtrująca). Na podstawie normy EN 149 wyróżnia się trzy klasy FFP (Filtering Face Piece):
- FFP 1 – półmaski filtrujące, które chronią przed cząstkami ciekłymi oraz stałymi o niskiej toksyczności o ile stężenie fazy rozproszonej tych aerozoli w powietrzu nie przekroczy wartości 4 x NDS (Najwyższe Dopuszczalne Stężenie – średnie ważone stężenie, którego oddziaływanie na daną osobę w trakcie 8-godzinnego dobowego oraz 40-tygodniowego wymiaru czasu pracy nie powinno skutkować ujemnymi zmianami w stanie zdrowia, a także w stanie zdrowia przyszłych pokoleń).
Ta klasa nadaje się do miejsc, gdzie z reguły nie występują toksyczne pyły bądź aerozole. Mogą być stosowane w przypadku, gdy wartość graniczna narażenia nie została przekroczona więcej niż 4-krotnie. Półmasek filtrujących o tej klasie nie można używać w przypadku cząstek radioaktywnych, rakotwórczych, a także wysoko niebezpiecznych czynników biologicznych. Mogą być natomiast użyteczne w budownictwie, rolnictwie, kamieniołomach czy w przemyśle spożywczym. - FFP2 – półmaski filtrujące, które chronią przed cząstkami ciekłymi oraz stałymi o niskiej oraz średniej toksyczności o ile stężenie fazy rozproszonej tych aerozoli w powietrzu nie przekroczy wartości do 10 x NDS.
Są skuteczne w przypadku szkodliwych pyłów i aerozoli. Mogą być stosowane, jeżeli wartość graniczna nie jest przekroczona więcej niż 10-krotnie. Nie nadają się w przypadku cząstek radioaktywnych, enzymów ani czynników biologicznych o najwyższej grupie ryzyka. Można ich używać w górnictwie, przemyśle metalowym, w pracach spawalniczych, a także mając kontakt z pleśnią czy sproszkowanymi środkami chemicznymi. - FFP3 – półmaski filtrujące, które chronią przed cząstkami ciekłymi oraz stałymi o wysokiej toksyczności o ile stężenie fazy rozproszonej tych aerozoli w powietrzu nie przekroczy wartości 20 x NDS.
Ta klasa gwarantuje ochronę m.in. przed radioaktywnymi oraz rakotwórczymi substancjami, a także wirusami czy bakteriami. Można ich używać tam, gdzie wartość graniczna narażenia nie jest przekroczona więcej niż 20-krotnie. Półmaski filtrujące tej klasy mogą być stosowane w przemyśle chemicznym, przy pracy z azbestem, podczas sortowania odpadów, w pracach spawalniczych czy podczas obróbki stali nierdzewnej.
Wybrane wymagania według normy EN 149:
FFP1 | FFP2 | FFP3 | |
Maksymalny przeciek całkowity | 25 % | 11 % | 5 % |
Skuteczność filtracji (zatrzymywanie cząstek o wymiarach od 300 nm) | 80% | 94% | 99% |
Maksymalnym przeciekiem całkowitym jest maksymalny stopień nieszczelności masek spowodowany nieszczelnym przyleganiem maski do twarzy, penetracją filtra, a także możliwą nieszczelnością zaworu wydechowego.
Oznakowanie filtrów
Filtry, które są kompletowane z maskami oraz półmaskami można podzielić na filtry kapsułowe, gdzie materiał filtrujący znajduje się wewnątrz obudowy oraz na filtry niekapsułowe, które wykonuje się w całości z materiału filtrującego (nie posiadają obudowy). Klasy tych filtrów oznaczają taką samą skuteczność w stosunku do aerozoli, jak klasy półmasek filtrujących FFP1, FFP2 i FFP3, co oznacza, że:
- Klasa P1 – informuje o 80% skuteczności filtracji
- Klasa P2 – to 94 % skuteczności filtracji
- Klasa P3 – oznacza 99,95 % skuteczności filtracji
Oznaczenia półmasek filtrujących
Znakowanie półmasek filtrujących składa się z poniższych symboli:
FF – część twarzowa maski
P1, P2, P3 – poziom ochrony filtra
NR – półmaska jednorazowego użytku
R – półmaska wielorazowego użytku
D – półmaska, którą można stosować w zapylonym otoczeniu (artykuł spełnia wymagania zatkania)
S – półmaska przeznaczona do filtracji cząstek stałych, takich jak pył lub dym
SL – filtracja cząstek stałych oraz ciekłych jak na przykład mgła
C – półmaska posiada dodatkowe wymagania dotyczące pyłochłonności
Półmaski filtrujące jako środki ochrony indywidualnej kategorii III muszą zostać zbadane przez jednostkę notyfikowaną, która następnie wydaje certyfikat oceny zgodności. Musi zostać wykazane, że spełniono wymagania określone przepisami. Producent ma obowiązek zawrzeć w instrukcji dotyczącej danej półmaski takie informacje, jak:
– nazwa, znak firmowy bądź inny sposób oznaczenia identyfikacji producenta, dostawcy lub importera;
– oznaczenie modelu producenta;
– datowany numer normy europejskiej.
Co więcej, w instrukcji użytkowania półmaski filtrującej powinny znaleźć się informacje dotyczące:
– przeznaczenia półmaski,
– minimalnego czasu ochronnego działania półmaski filtrującej w konkretnych warunkach na przykład przy danym stężeniu niebezpiecznej substancji oraz określonym natężeniu przepływu powietrza,
– konieczności jej sprawdzenia przed pierwszym użyciem,
– sposobu zakładania i dopasowania,
– warunków przechowywania,
– sposobu konserwacji w przypadku półmasek wielorazowych,
– znaczenia symboli,
– momentu, w którym półmaska filtrująca nie nadaje się już do użytku.
Jak wybrać odpowiednią maskę ochronną?
Przede wszystkim należy określić zagrożenia, które istnieją w danym środowisku, a także stopień ryzyka zawodowego. W tym celu najlepiej jest wykonać pomiary stężeń szkodliwych substancji, a następnie porównać uzyskane rezultaty z wartościami norm BHP. To, o ile zostaną przekroczone normy, pomoże w dokonaniu wyboru dotyczącego odpowiedniej klasy ochrony. Należy także uwzględnić aspekty, takie jak warunki klimatyczne, czas pracy czy indywidualne cechy użytkownika. Warto upewnić się, że określony model maski nie będzie ograniczał pola widzenia, co mogłoby spowodować zderzenie z poruszającymi się elementami. Pod uwagę należy wziąć stan zdrowia danej osoby, a więc wadę wzroku, która może utrudniać noszenie maski ochronnej, a także problemy ze strony układu oddechowego czy też nietypowy kształt głowy bądź zarost przez które również maska ochronna może nie zostać odpowiednio dopasowana. Ważne jest określenie czasu w ciągu którego maska ochronna musi być nałożona, a także należy wziąć pod uwagę to, że czasami stosowanie półmaski może uniemożliwiać noszenie gogli. Dlatego powinno się rozważnie dobierać wszystkie sprzęty ochronne.
