Hormony tarczycy

Tarczyca zlokalizowana jest w przednio-dolnej części szyi – znajduje się poniżej krtani i przylega bezpośrednio do tchawicy. Pod wpływem wydzielanego przez przedni płat przysadki mózgowej neurohormonu TSH (tyreotopiny), jest gruczołem produkującym hormony niezbędne do zdrowego życia tj. tyroksynę T4 oraz trójjodotyroninę T3. Hormony te dostarczane są do komórek w tkankach naszego organizmu drogą krwi przez białka nośnikowe, w tym z białkiem wiążącym tyroksynę (Tyroxin Binding Globulin – TBG).

Trójjodotyronina (T3) – hormon wytwarzany przez komórki pęcherzyków tarczycy, magazynowany w postaci tyreoglobuliny wydzielany jest do krwioobiegu. Trójjodotyronina jest u człowieka głównym hormonem tarczycy, który powstaje głównie przez odjodowanie tyroksyny (T4) na poziomie tkankowym.Tylko niewielka ilość T4 i T3 występuje w postaci wolnej, niezwiązanej z białkiem, jako FT4 (free-tyroxine) to 0,03% całkowitej ilości hormonów tarczycy i FT3 (free-trijodotyronine) około 0,3% całkowitej ilości hormonów tarczycy. Te wolne hormony są aktywne i dostarczone do komórki wiążą się w jądrze komórkowym z receptorem, inicjując procesy metaboliczne.

Obrazowo, ilustrując połączenie hormonu z receptorem, można to porównać do wtyczki elektrycznej włożonej do kontaktu, co inicjuje przepływ prądu, a w przypadku hormonów tarczycy, procesy metaboliczne. Natomiast hormony związane z białkiem T4 i T3 stanowią magazyn hormonów tarczycy w naszym organizmie. Ponieważ poziom białek wiążących hormony tarczycy zmienia się z wielu sytuacja życiowych, np. w ciąży oraz pod wpływem leków np. m.in. metformina, dlatego uważa się, że oznaczenie FT4 i FT3 plus stężenie TSH daje prawdziwy obraz funkcji tarczycy. Zaburzenie wydzielania poziomu hormonów tarczycy prowadzi do wystąpienia groźnych dla życia objawów chorobowych pod postacią niedoczynności lub nadczynności tarczycy.

Dlaczego warto badać TSH, FT4 i FT3?

Na świecie u około 300 milionów ludzi wykazano choroby tarczycy, uważa się, że Polsce około 20% społeczeństwa wykazuje różnego typu choroby tarczycy. Ocenia się, że niedoczynność tarczycy występuje u 5 – 7% kobiet i 1% u mężczyzn, natomiast nadczynność tarczycy u 2 – 3 % populacji, częściej u kobiet. Dlatego warto oznaczyć hormony zwłaszcza, gdy stwierdzisz u siebie objawy podane poniżej. Skontaktuj się wtedy z lekarzem rodzinnym i endokrynologiem.

Niedoczynność tarczycy

Częściej występujące zaburzenie funkcji tarczycy, tj. jej niedoczynność, najczęściej występuje w przebiegu przewlekłego autoimmunologicznego zapalenia – choroby Hashimoto (w rozpoznaniu tej choroby pomocne jest oznaczenie przeciwciał anty TPO i anty TG oraz badanie ultrasonograficzne tarczycy. U chorych z niedoczynnością tarczycy niskie stężenie FT4 powoduje stymulację wydzielania TSH przez przysadkę na zasadzie sprzężenia zwrotnego. I tak, u osób z niedoczynnością tarczycy stwierdza się podwyższone wartości TSH, tj. powyżej normy (powyżej 4,94 uIU/ml) oraz obniżone poziomy FT4 (poniżej 0,70 ng/dl) i FT3 (poniżej 1,88 ng/dl).

Osoby z niedoczynnością uskarżają się na zmęczenie, senność, marznięcie, suchą skórę, łamliwość paznokci, wypadanie włosów, zaparcia, obniżenie libido, obfite i nieregularne krwawienia miesiączkowe, anemia – czyli niedokrwistość. Bardzo często występuje subkliniczna niedoczynność tarczycy, najczęściej w trakcie ciąży, charakteryzująca się podwyższonym stężeniem w surowicy krwi TSH, przy prawidłowych stężeniach FT4 i FT3.

Najczęstsze objawy niedoczynności tarczycy u dzieci to: chrypka, zmniejszenie apetytu, wybrzuszenie pępka, zaparcia, spowolnienie wzrostu lub opóźniony wzrost, opóźniony rozwój zębów, powolna mowa, opóźnienie pokwitania, słaby puls, wysuszone usta i skóra, opadające powieki, przybranie na wadze, wypadanie włosów.

Na uwagę zasługuje fakt, że u dzieci i osób w wieku podeszłym graniczne wartości TSH są różne od podanych dla osób powyżej 20 r.ż.

Nadczynność tarczycy

Nadczynność tarczycy może być spowodowana obecnością gorącego guzka w tarczycy (adenoma toxicum) lub chorobą autoimmunologiczna tj. chorobą Graves-Basedowa, której często towarzyszy wytrzeszcz złośliwy. Niezależnie od przyczyn nadczynności, jej objawy kliniczne są podobne, tj. utrata masy ciała przy wzmożonym apetycie, uczucie gorąca, wzmożona potliwość, napady kołatania serca, drżenie rąk, osłabienie siły mięśniowej, zaburzenia snu, zaburzenia cyklu miesiączkowego. W przypadku rozwoju wytrzeszczu: łzawienie oczu, światłowstręt, zaburzenia widzenia. 

W nadczynności tarczycy podwyższone stężenie tyroksyny (T4) na zasadzie sprzężenia zwrotnego tarczycy z przysadką powoduje obniżenie produkcji TSH. Tak więc, w nadczynności tarczycy stężenie TSH jest obniżone (poniżej 0,270 uIU/ml), natomiast FT4 podwyższone (powyżej 1,48 ng/d), podobnie FT3 (powyżej 3,18 ng/dl). Zdarzają się przypadki nadczynności, gdzie jedynie FT3 jest podwyższone przy prawidłowym FT4.

Kto powinien wykonywać badania?

1. Osoby ze zmianami tarczycy stwierdzonymi w badaniu ultrasonograficznym;
2. Osoby, które wyczują u siebie zmianę w zakresie tarczycy lub powiększone węzły chłonne szyi;
3. Osoby, które zaobserwowały u siebie objawy chorobowe podane powyżej (w przypadku stwierdzenia nieprawidłowych wartości hormonów – konieczna wizyta lekarska)
4. Osoby, które stosują preparaty BIOTYNY (badanie 7 dni po zaprzestaniu stosowania);
5. Osoby, które przebyły COVID-19;
6. Osoby ze stwierdzoną chorobą tarczycy (częstotliwość wykonywanych badań zależy od jej przebiegu, należy uwzględnić zalecenia lekarza);
7. Osoby, u których, mimo leczenia, objawy kliniczne nie ustępują lub nasilają się;
8. Kobiety planujące ciążę (dodatkowo należy oznaczyć poziom anty TPO i anty TG);
9. Kobiety w ciąży, u których istnieje podejrzenie zaburzonej funkcji tarczycy ze względu na powyższe objawy kliniczne (0,1 – 0,4% ciężarnych na nadczynność, a 2,5% niedoczynność);
10. Kobiety w kolejnej ciąży, które w trakcie pierwszej miały podejrzenie zaburzenia funkcji tarczycy;
11. Kobiety, które mają anemię, czyli niedokrwistość z niedoboru żelaza;
12. Dzieci, które wykazują opóźniony rozwój;
13. Osoby chore na cukrzycę, zwłaszcza typu 2; 
14. Osoby z insulinoopornością.

UWAGA!!!

Osoby, które stosują leki z powodu choroby tarczycy, nie muszą ich odstawiać w dniu badania.

Osoby, które stosują preparaty BIOTYNY, powinny ją odstawić na co najmniej 7 dni przed badaniem poziomu TSH, FT4 i FT3.

Badanie nie musi być wykonywane na czczo.

Nie ma przeciwwskazań do wykonania tego badania, nie grożą żadne powikłania.

Jak często wykonywać badania?

1. O tym powinien decydować lekarz;
2. W przypadku braku obiektywnej poprawy w trakcie obecnej terapii choroby tarczycy;
3. W przypadku stosowania BIOTYNY (badanie 7 dni po odstawieniu);
4. W przypadku przewlekłego leczenia tarczycy, co 6 miesięcy.

O co zadbać, aby poziomy hormonów tarczycy były w normie?

1. U osób stosujących leki z powodu niedoczynności konieczna jest ich okresowa, kontrola wg zaleceń lekarza lub w przypadku nadal złego samopoczucia;
2. Koniecznie wykonać badanie po przebyciu COVID-19;
3. Nie stosować przewlekle BIOTYNY;
4. Nie stosować preparatów zawierających JOD w tym ostatnio polecanego Endocrinol, bez konsultacji z lekarzem;
5. Nie stosować glonów – kelp i preparatów suszonej tarczycy;
6. Prowadzić zdrowy tryb życia – dieta śródziemnomorska plus aktywność fizyczna.

Jak interpretować wyniki?

1. Podwyższony TSH, obniżony FT4 i FT3 – niedoczynność tarczycy;
2. Podwyższony TSH, prawidłowe FT 4 i FT3 – subkliniczna niedoczynność tarczycy;
3. Obniżony TSH, podwyższony FT4 i FT3 – nadczynność tarczycy;
4. Obniżony TSH, prawidłowy FT4, podwyższony FT3 – nadczynność tarczycy;
5. Obniżony TSH, prawidłowy FT4 i FT3 – subkliniczna nadczynność lub wynika działania leków.

Po uzyskaniu wyników, należy je skonsultować z lekarzem, jeżeli przekraczają zakres normy przyjęty dla danej metody. Należy także podać, jakie leki stosujemy, ponieważ one mogą zmieniać poziom hormonów tarczycy.